ი. გრიშაშვილის ბიბლიოთეკა-მუზეუმის კატალოგი. ტ. 1. № 1805- ყდის მეორე გვერდზე მინაწერები: „ჩემ მიერ გასწორებული! იქნებ გ. ჯაკობიამ დამიჯეროს და მეორე გამოცემა ჩემის რადაქციითაც დაბეჭდოს. ი. გრ. 1942. 10/I. P. S. შეიძლება ამ პოემაში ბევრი რამ იყოს შერყვნილი და შესწორებული უვიცი გადამწერლების მიერ. როცა გუშინ გადავათვალიერე ერთადერთი ხელთნაწერი ამ პოემისა (№ 357–S), დავრწმუნდი, რომ მართლაც უვიცის მიერ ყოფილა გადაწერილი. სიტყვების არ ცოდნა, რითმის სიმვოლიკის უცოდინარობა, ცენზურა და სხვა უარყოფითი თვისებები ახასიათებს ამ ხელთნაწერს. მე რამდენადაც შევიძელი, შევასწორე ეს ნაკლი ამ ნაბეჭდ ტექსტში. (თავიდან ბოლომდე კიდევ მომიხდება დათვალიერება მუშტრის თვალით). რედაქტორს გადამწერლის შეცდომები აქაც გაუმეორებია თუმცა ზოგიერთ ადგილას რედაქტორი ასწორებს ამ ხელთნაწერს. მაშასადამე შესაძლებელი ყოფილა ტექსტის გასწორება და რატომ აშკარა შეცდომებიც არ გაასწორა! ახ, ნეტა ხელნაწერის მორე ეგზემპლჲარი აღმოჩნდეს, რომ ჩემი გასწორება დამტკიცდეს. 1944. 6/III. ი. გრ.“ ფორზაცზე: „ი. გრ. 1941. 30/IX“. და მინაწერები: „[ჩემი შენიშვნები იხ. ბოლოში]. – ხელთ. № 357–S 1. „ლექსს უფრო ყურსა უპყრობენ, ამბის წიგნები ძეს ავად“. 6. გვ. 2. „ვერ ვხედავთ: ყვავილთ დასჭკნების – ფურცელნი ჩამოსცვივიან. გვ. 7“. უკანასკნელ სტრიქონის ქვეშ მიწერილია: „(ამას მღერიან)“. „3. ბარაქალა, 32. 4. კეკელი-კეკელა – ტურფა, კეკლუცი, ცელქი, (გვ. 129). 5. [ხელთნაწერი უნდა ვნახო: გვ. XVII] № 357“. თავფურცელზე: „ამ წიგნის რედაქტორი გ. ჯაკობია გარდაიცვალა ჭლექით 1944 წ. თებერვალს. ი. გრ.“ სათაურის ქვეშ: „[მე-16.–17 საუკუნეში გალექსილი].“ იქვე: „ამ ძეგლის ერთადერთი ხელნაწერია № 357 (ხელთნაწ. XVIII ს. საქ. მუზეუმი ფონდი S).“ გვ. XVII. ხაზგასმულია: „[ცნობილია მხოლოდ] ერთი ხელნაწერი – ყოფ. წ. კ. საზ. ფონდის № 357 (საქ. სახ. მუზეუმი, S-ფონდი)“, არშიაზე მიწერილია: „ამ პოემის ხელთნაწერი უნდა ვნახო“. გვ. XXXVIII. წინასიტყვაობის დასასრულს მიწერილია: „[გ. ჯაკობია] გარდაიცვალა 1944 წ. თებერვალს“. გვ. 4. სტრიქონში: „მოვჰკიდო გულსა სახმილი – აროდეს მიხვდეს ძველობა“, ხაზგასმულია: „ძველობა“, არშიაზე კითხვის ნიშანი და მიწერილია: „თუ ძელობა. ხელთნაწერშიაც ორჯელ ძველობაა“. გვ. 6. ხაზგასმულია: „წმინდად“, არშიაზე: „ხელთნაწერებშიც წმინდადაა, უნდა კი წმიდად“. გვ. 7. სტრიქონში: „თუ ის არ გვაძლევს. მას ჩვენგან, ვთქვათ საყვედური სძე რისა?“ ხაზგასმულია: „რისა?“. არშიაზე კითხვის ნიშანია და მიწერილია: „ასეა ხელთნა...“ გვ. 11. ხაზგასმულია „არა ვქნათ საკვდად სისხლი დანაღრული“, გასწვრივ მიწერილია: „ცეზურა!“ ქვედა არშიაზე კი: „ხელთნაწერში ასეა: საკვდად სისხლ დანღურილი. რედაქტორს შეუცვლია.“ გვ. 13. სტრიქონში: „ძლივღა გზა გამოარკვიეს, ღონე არ ჰქონდა ძვირსა-და“, წრეშემოვლებულია: „ძვირსა“, არშიაზე: „ძვრისა. (ხელთნაწერშიც ასეა). ძვრისა-და გვ. 8.“ გვ. 14. სტრიქონში: „თუ გასწყრე, თავი მომკვეთო – მეტსა ვიქ ლხინის მეტებსა“ ხაზგასმულია: „მეტებსა“. მიწერილია: „მარებსა. ხელთნაწერში მეტასა. გვ. 8. ბ. ხელთნაწერში ასეა: „მეტასა“ და არა „მეტებსა“, მაგრამ გადამწერის შეცდომაა: ამ სტრიქონში ორჯელ არის სიტყვა მეტსა და უნებლიედ იქაც მეტებსა დაუწერია. უნდა კი იყო ალბათ მარებსა, აზრით და წყობით“. გვ. 16. სტრიქონში: „ჩვენ ვაფიცეთ და მივეცით ფასად დრაჰკანი ათასი“ მოხაზულია: „ათასი“, გასწვრივ მინაწერი: „არასა? ხელთნაწერშიაც ასეა და დიდი შეცდომაა გადამწერ. გვ.“ აქვე ხაზგასმულია: „[შევჰხდით] თვალუწთომს მინდორსა, გვეგონა ცას უთოვია“, მიწერილია: „კარგი შედარება“. გვ. 21. მოხაზულია: „ძლივად“. არშიაზე: „ხელთნაწერში ასეა: „ძვილად“ გვ. 14“. ამავე სტროფის მე-3 სტრიქონში მოხაზულია: „[მე ვიქნები] შენი შვილად“. არშიაზე: „ხელთნაწერშიაც ასეა – „შენი შვილად.“ გვ. 22. ხაზგასმულია: „გავეჩინე“. არშიაზე: „ასეა ხელთნაწერში: „გავევჩინე“. გვ. 25. ხაზგასმულია: „ის ქალაქი საქმეს მისსა“... გასწვრივ: „ისი“ „ცენზურა სად არი?“ გვ. 27. ხაზგასმულია: „ყური“ გასწვრივ მინაწერები: „სჯობს ყრუი“; დედანშიც ასეა: „ყური“ რაც შეცდომაა“. გვ. 29. მე-3 სტროფში მოხაზულია მ-3 და მე-4 სტრიქონები. არშიაზე: „დედანშიც ასეა. მაგრამ შეცდომაა გადამწერის მიერ (?) მონაღული მოურავი, მნე, იხ. საბა. გვ. 223. იხ. ამ წიგნის ლექსიკონი. გვ. 352“. გვ. 33. ხაზგასმულია: „[წყობა] სრისანი.“ არშიაზე დასმულია კითხვის ნიშანი და მიწერილია: „ეს სიტყვა არ არის ახსნილი“. გვ. 63. მოხაზულია: „კარგი გულები“ არშიებზე მინაწერები: „მას აქვსო კარი გულები“. აქ ასე უნდა იყოს. ე. ი. კარი დახშული. ი. გრ. დედანშიაც „კარგია“, მაგრამ შეცდომაა“. აქვე მე-5 სტროფის მე-2 სტრიქონში ხაზგასმულია: „[ხმალს გაიკრის] ხელი მჭერსა“, არშიაზე: „მჭრესა? მჭრესა, ე. ი. ხმალი რომელიც სჭრის ი. გრ. დედანშიაც „მჭერსაა“ შეცდომაა“. გვ. 77. ხაზგასმულია: „[მათ ქნეს კაცობა] მქისისა“. არშიებზე მიწერილია: „დედანშიაც მქისია. (შეცდომაა). მქიშისა. ქიში (მქიში) „ჭადრაკის მღერის წადი“ (საბა) ე. ი. ვეღარ დაგვიდგნენ და წავიდნენო. იხ. წადი (საბა). P. S. საბა ხშირად მ-ს აცლის ან უმატებს. ეს მოძრავი ასოა. საბას აქვს მფსონი. (ხალხში ფსონი)“, „ქიშ!“ ახსნილი აქვს ჯაკობიასაც. 364. ი. გრ.“ გვ. 120. ხაზგასმულია: „ჩემნი?“ იქვე მიწერილია: „მჩენი“. არშიაზე: „დედანშიაც ასეა „ჩემნი“ მაგრამ შეცდომაა“. გვ. 125. ხაზგასმულია მე-7 სტროფის ბოლო სტრიქონი. არშიაზე: „ეს სტრიქონი დედანში ასეა: „კარავ-ოთხანი საფენი ერთ პირად სარა-სნისანი“. გვ. 946. (მაშასადამე რედაქტორი ხელთნაწერის შეცდომებს ყველგან არ იცავს).“ გვ. 133. ხაზგასმულია მე-3 სტროფის მე-3 და მე-4 სტრიქონები. მიწერილია: „აფორიზმი.“ გვ. 137. ხაზგასმულია მე-5 სტროფის მე-2 სტრიქონი. არშიაზე: „აფორიზმი.“ გვ. 153. ხაზგასმულია: „კრონობით“, ქვეშ მიწერილია: „კონობით“. არშიაზე: „უნდა იყოს ფონობით. ფონი თხელი გუბე. „ღრმად კი არ გვედგა, ფონობითო“. ე. ი. ფონით. დედანშია: ფოფობით (გადამწერის შეცდომაა). ხოლო ვარდათ „კრონობით-ის ნაცვლად დედანშია: „ვარდთა კონობით.“ (1160)“. გვ. 181. ხაზგასმულია: „[ნუ გვიზამ] მონადირესა“, არშიაზე: „მონარიდესა. როგორ მივხვდი! დაიხ. დედანშიაც ასეა „მონარიდესა“ (ხელთ. ხანა (?) 1385)“. გვ. 193. ხაზგასმულია: „[ვერცაღა ცხენით] მორბელი“. არშიაზე: „დედანშიაც „მორბელი“, შეცდომაა: უნდა იყოს „მრობელი“. ი. გრ.“ გვ. 208. მე-5 სტროფის ბოლო სტრიქონში: „მეფევ, ჩემთ დღეთ არ მინახავს,...“ ჩამატებულია: „[ჩემი თვალი“]?“ არშიაზე: „აქედან სჩანს თუ რა ცუდი გადამწერი ყოფილა! ამიტომ გადამწერის შეცდომები რაც თვალსაჩინოა. ჩვენ უნდა გამოვასწოროთ და ჩვენი „გაგება“ სწორ ფრჩხილებში უნდა მოვათავსოთ. ი. გრ.“ გვ. 227. ბოლო. სტროფის ბოლო სტრიქონში: „მორჩილობდეს მას ყოველი, სად...“ ჩამატებულია: „[სწორია მუნ რუკობა]“. არშიაზე მინაწერი: „აქედან სჩანს რა ცუდი გადამწერელი ყოფილა – ეს ყალბი ადგილი რედაქტორს არ ამოუწერია“. გვ. 230. მოხაზულია: „ვითამაშეთ, „ნადირობით [მოვიდოდით]“. „ვთამაშობდით [არ ვიტირეთ]“. არშიაზე: „უნდა იყოს ვინადირეთ. ი. გრ. დედანშიც „ვითამაშეთაა“, რაც გადამწერის შეცდომაა. ი. გრ.“ გვ. 233. სტრიქონში: „გული გვქონდა სევდიანი, ვერ ვილხენდით, ვერ...“ ჩამატებულია: „ნადიმად(?)“. მიწერილია: „დედანშია: „ვერ ვილხენდით, ვერ ნაზად (წამად)“. ჩემის აზრით ამის გადამწერი ძალიან უვიცია. აქ უნდა იყოს ალბად „ვერ ვილხენდით, ვერ. ჩვენ. ნადიმად“. გვ. 234. ხაზგასმულია: „იგონებდა იგ უფალსა“ მიწერილია: „დედანში ასეა: „იგონებდა იგი უფალსა“ (რედაქტორს შეუცვლია ლექსისთვის), მაშ შეცვლა შესაძლებელი ყოფილა“. გვ. 237. მოხაზულია: „[ეს სიტყვა უთქვამს ზენარი] კაცებით“, მიწერილია: „ფიცებით“, დედანშია „კიცებით“. „კაცები“ აქ არაფერ შუაშია“. ხაზგასმულია: „[გავაგდო მე იგი] განაციებით“ მიწერილია: „იქნება უნდა იყოს განაციცებით. გადამწერს ჩვეულებრივად რაღაც დაუკლია“. გვ. 248. ხაზგასმულია მე-6 სტროფის ბოლო სტრიქონი. მიწერილია: „დედანში ასეა: „აწ რათ მოსრულხართ, იურვეთ, ვის გულს ემაგრების“ (ხანა 1920) მაშასადამე „შეცვლა“ შესაძლებელი ყოფილა!“. გვ. 252. ხაზგასმულია: „[სოფელს რად] გაიმწარებენ?“ მიწერილია არშიაზე: „დედანშია: „გაიმწარობენ“. (კარგად შემინიშნავს)“. გვ. 253. ხაზგასმულია: „[ცუდი საქმე ვერასოდეს] ააზარებს“. გასწვრივ დასმულია კითხვის ნიშანი და ქვედა არშიაზე: „იქნება სჯობია „ააზართებს“ თუმცა დედანშია „ააზარებს“. გვ. 261. ხაზგასმულია: „მაცად“. არშიაზე დასმულია კითხვის ნიშანი და მიწერილია: „კაცად? იხ. ლექსიკონი, დედანშიაც ორივეგან „მაცად“. გვ. 262. ხაზგასმულია: „სახილი“, არშიაზე: „სახილვედი? (პოეტური ლიცენცია) ეს სიტყვა კიდევ გვხვდება აქ. გვ. 267. ხაზგასმულია: „გასაკლობასა“. გასწვრივ დასმულია კითხვის ნიშანი და მიწერილია: „გასავლობა?“ ქვედა არშიაზე: „დედანშიც გასაკლობაა. [იქნება გასავლობა უნდა ყოფილიყო]“. გვ. 270. ხაზგასმულია: „ვიმწარებდით ვითა მდგომსა“, გასწვრივ მინაწერი: „მდოგსა“. ქვედა არშიაზე: „როდის შემოვიდა მდოგვი ჩვენში? დედანში მდგომია მაგრამ რითმისათვის და „სიმწარისათვის“ იქნება მდოგვი სჯობია?“ გვ. 292. გადახაზულია: „გულად“, გასწვრივ მიწერილია: „ველად“. არშიაზე: „დედანშიც ასეა: „გააჭენა მინდორს გულად“ (ხანა 2265) ალბად ორიგინალში იქნებოდა „მინდორ-ველად“ ი. გრ.“. გვ. 329. ხაზგასმულია: „დაუგულებსა“, მიწერილია: „იხ. ა. ჭ-ძის ლექსიკონი“. გვ. 330. ხაზგასმულია აფორიზმი: „ცეცხლისა სიცხე არ იცის, ვის არ სახმილი სდებიან“, გასწვრივ მინაწერი: „შოთასავით“. ქვედა არშიაზე წერია: „ვინ არ ყოფილა მიჯნური, სახმილი ვის არ დებიან. (შოთა) [ი. გრ.].“ წიგნის ბოლოს ფორზაცზე მინაწერები: „1. აბესალამი თუ აბესალომი, გვ. 9. უნდა აბესალამი, იხ. იქვე. 9/47. 2. აკლია ლექსიკონში ჭალიკი, (ჩლიქი), (გვ. 10). 3. უნდა იყოს ძვრისა ე. ი. საძრაობა არა მქონდაო. (გვ. 13). 4. ეს რითმა „მეტებსა“– აქ შეცდომაა გადამწერისა, გვ. 14. 5. არასა თუ ათასი? გვ. 16. 6. რბოანი თუ რბოლანი, გვ. 19. 7. უნდა იყოს ვაები და არა ვაება. გვ. 19. 8. რითმისთვის და აზრისთვის ასე სჯობია, გვ. 42. 9. რითმისთვის: „უნდა იყოს „ყრუი“, გვ. 27. 28. 10. ასეა? გვ. 111. 11. მე მართალი ვარ, იხ. 139. 12 გვ. 138, რითმა არ არის? 13. გვ. 134, ასე უნდა იყოს! 14, გვ. 141, ასე უნდა? 15. გვ. 125. აკლია ერთი მარცვალი. 16. გვ. 124. ასე უნდა; 216, „მოთხე“; გვ. 29, მონაღულამი; 248, დაღებით თუ ღადებით?; 244, გავასწორე; ბამა თუ ბაგა? გვ. 245, 338; უეჭველად შეცდომაა. ამ შეცდომას ლექსიკონში უფრო ამძაფრებს. ი. გრ.; 193.–185. 252.–257. 312. 312 და 335 [ამპარტავნებს]; ხანისა თუ სახისა, გვ. 991; გვ. 54. „სვირილი“; გვ. 176, მნეტებით; გვ. 238 ღამარ; გვ. 270, მდოგვი: თუ მდგომი; გვ. 281. მცნობელი თუ...; გვ. 77, მქიშისა და არა მქისისა; გვ. 230, უნდა იყოს ვინადირეთ. ასეა; გვ. 73, კვრასა თუ კვლასა; გვ. 75, თქმულობა. გვ. 93, მგამა, გვ. 349; 292, უნდა ველად. სადაო განმარტებანი: 1. „ზარბაბი რატომაა „პირთა სახელებში (?)“, 371(?) ჯომარდი უფრო „ვაჟკაცს“ და „ყოჩაღს“ ნიშნავს, 369. 2. ჯიღა, (გვ. 369) ყველა თავსაკრავი ხომ ჯიღა არ იქნება? 3. ჯარა ექიმს ნიშნავს. „ჯარანი“ (ჯარა ექიმობა – ხალხური დოსტაქრობა). (ჯარა-ექიმნი.– ხირურგნი, გვ. 369 და 139. 4 ხუთო, (გვ. 173) ქვაა სამკურნალო, 369. ჭრული (?. 368). წული? გვ. 368. – აწყობილი